Η οστεοπόρωση είναι ένας γενικός όρος που περιγράφει τη μείωση της οστικής πυκνότητας των οστών. Πρόκειται για μια μεταβολική διαταραχή του μυοσκελετικού που επηρεάζει ιδιαίτερα τους ηλικιωμένους, καταλήγοντας συχνά σε κατάγματα. Ο τρόπος ζωής μας και η διατροφή μας, ήδη από μικρή ηλικία, συνδέονται με την οστεοπόρωση, γι' αυτό και η πρόληψη είναι ιδιαίτερα σημαντική.
Τα αίτια της οστεοπόρωσης μπορεί να είναι γενετικά ή κληρονομικά, μεταβολικά (ορμονικά), αυτοάνοσα/συστηματικά νοσήματα, διατροφικά, ιδιοσυγκρασιακά (σωματότυπος, κατάσταση οστικής πυκνότητας στη νεαρά ενήλικο ζωή), σχετιζόμενα με τη σωματική δραστηριότητα και γενικότερα τις lifestyle συνήθειες, αλλά και φαρμακευτικά - ιατρογενή (αφαίρεση ωοθηκών, κορτιζονοθεραπεία).
Ακόμη, ορισμένες ασθένειες, όπως φλεγμονώδεις αρθρίτιδες, παθήσεις του θυρεοειδούς και παραθυρεοειδών αδένων, ορισμένοι νόσοι του πεπτικού, Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια, κακοήθεις παθήσεις του σκελετού και νεφρική ανεπάρκεια, συνδέονται ισχυρά με αυξημένη πιθανότητα οστεοπόρωσης.
Τα συμπτώματα της οστεοπόρωσης ποικίλλουν ως προς την ένταση: από υποτροπιάζοντα ή εμμένοντα μυοσκελετικό πόνο που δεν σχετίζεται με τραυματισμό ούτε με το επίπεδο δραστηριότητας απαραίτητα, μέχρι τον πόνο που προκαλείται από οστεοπορωτικό κάταγμα κυρίως στην σπονδυλική στήλη, τον καρπό ή το ισχίο.
Εν κατακλείδι, στην πορεία του χρόνου παρατηρείται σταθερά μια προοδευτική έκπτωση της ποιότητας ζωής με ότι συνεπάγεται αυτό τόσο σε ατομικό, κινητικό, ψυχολογικό, όσο και κοινωνικό-υγειονομικό επίπεδο, κυρίως από πλευράς δημόσιας υγείας.
Ποιοι εμφανίζουν οστεοπόρωση
Η οστεοπόρωση ως πάθηση είναι πιο κοινή σε γυναίκες και αποτελεί γι’ αυτές τη σημαντικότερη αιτία κατάγματος στην τρίτη ηλικία. Σχετίζεται, δε, στενότερα με ιστορικό αστάθειας ή πρώιμης (συνήθως πριν τα 45) οριστικής διακοπής της εμμήνου ρύσεως, ανεξαρτήτου αιτιολογίας (μετεγχειρητική, φαρμακευτική ή έπειτα από συστηματική έντονη σωματική άσκηση). Κυριότερα, δε, σχετίζεται με τις ευρισκόμενες σε μακροχρόνια εμμηνόπαυση. Μπορεί, όμως, να παρατηρηθεί και σε άντρες π.χ. με χαμηλή τεστοστερόνη.
Πέρα, όμως, από τις «αντιπροσωπευτικές» κατά φύλο αιτίες, οστεοπόρωση ενδέχεται να αναπτύξουν και όσοι δεν εφαρμόζουν σωστές διατροφικές συνήθειες – για παράδειγμα, αυτοί που συχνά καταναλώνουν ανθρακούχα αναψυκτικά, αλκοόλ ή καφεΐνη.
Μπορεί, επίσης, να εμφανιστεί σε πάσχοντες από ψυχογενή ανορεξία ή φλεγμονώδεις γαστρεντερικές παθήσεις, καθώς επίσης και σε παχύσαρκους που υποβλήθηκαν σε βαριατρική επέμβαση, όσο και λεπτόσωμους με μικρό σωματότυπο.
Ενήλικες καυκάσιας ή ασιατικής φυλής, καπνιστές ή με σημαντικά περιορισμένη σωματική δραστηριότητα (συμπεριλαμβανομένων και των μακροχρόνια κατακεκλιμένων) θεωρούνται υποψήφιοι για ανάπτυξη οστεοπόρωσης. Θετικό οικογενειακό ιστορικό οστεοπόρωσης ή κατάγματα έπειτα από μικρής βίας κακώσεις είναι κοινά σε ανθρώπους που μάλλον θα εμφανίσουν οστεοπόρωση στη ζωή τους.
Πρακτικά, κάθε άνθρωπος, ανεξαρτήτως φύλου και φυλής, διατρέχει κίνδυνο εμφάνισης οστεοπόρωσης. Αν και ο επιπολασμός της οστεοπόρωσης είναι μεγαλύτερος στις γυναίκες, η θνησιμότητα μετά από κάταγμα είναι υψηλότερη στους άνδρες.
Σε άνδρες και γυναίκες, η συχνότητα εμφάνισης σπονδυλικών καταγμάτων αυξάνεται με την ηλικία, αν και η αύξηση είναι πιο έντονη στις γυναίκες από ότι στους άνδρες.
Άλλοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την εμφάνιση οστεοπόρωσης είναι η κληρονομικότητα, η πολύωρη καθιστική εργασία, η έλλειψη άσκησης, ο τεχνητός φωτισμός (απουσία άμεσης έκθεσης σε ηλιακό φως), τα πρόχειρα γεύματα και η αυξημένη κατανάλωση καφέ.
Οστεοπενία
Η οστεοπενία χαρακτηρίζεται από χαμηλή οστική πυκνότητα και είναι πρόδρομος μορφή της οστεοπόρωσης.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) θέσπισε όρια στη μέτρηση οστικής πυκνότητας με DXA (μέθοδος απεικόνισης της οστικής πυκνότητας με ακτίνες Χ), κατατάσσοντας την οστεοπενία μεταξύ των -1,0 και 2,5 τιμών T-score. Μια πρώτη μέτρηση που δείχνει οστεοπενία μπορεί να μη σημαίνει κάτι ανησυχητικό. Αυτό που έχει μεγάλη αξία είναι η ενδεχόμενη οστική απώλεια, όπως συνάγεται συγκριτικά μέσα από τουλάχιστον δύο διαδοχικές μετρήσεις.
Η οστεοπενία, σε συνδυασμό με τα ευρήματα των επαναλαμβανόμενων μετρήσεων, καθορίζει τις επόμενες κινήσεις. Αν τα δεδομένα «δείχνουν» εξελικτική τάση προς οστεοπόρωση, τότε αναζητούμε ιατρική συμβουλή. Σε περίπτωση που δεν χρειαστεί ιατρική παρέμβαση, τα απλά μέτρα πρόληψης της οστεοπόρωσης αρκούν, παράλληλα με τη διεξαγωγή τακτικών επανελέγχων, συνήθως ανά διετία.
Η μεγάλη σημασία της πρόληψης
Η οστεοπόρωση, λόγω των τεράστιων διαστάσεων σε παγκόσμια κλίμακα, όσο και της αθόρυβης πορείας της, κατέληξε να είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα δημόσιας υγείας. Για τον λόγο αυτόν, η λήψη μέτρων πρόληψης αποτελεί σημαντική στρατηγική τακτική στην προσπάθεια ελέγχου της μεταβολικής αυτής διαταραχής.
Τα ατομικά μέτρα πρόληψης ποικίλλουν, καθώς καθορίζονται από το τρόπο ζωής του καθενός και το βαθμό που τον επηρεάζει.
Παρά την ποικιλομορφία στη φύση και τον βαθμό διείσδυσής τους, κάποια θεμελιώδη μέτρα πρέπει να αναφερθούν ξεχωριστά. Και πρώτα απ’ όλα η σωστή διατροφή σε όλα τα στάδια της ζωής του ανθρώπου. Ειδικά στα παιδιά, αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη σωστή ανάπτυξη του σκελετού, ώστε να επιτευχθεί η βέλτιστη κορυφαία οστική μάζα κατά την ολοκλήρωσή της.
Σημαντικός παράγοντας πρόληψης είναι και το επίπεδο σωματικής δραστηριότητας. Η συστηματική σωματική άσκηση σαν το περπάτημα (ο Π.Ο.Υ. προτείνει κατά μέσο όρο ημερησίως τουλάχιστον 20’ βάδισης), το ποδήλατο, η κολύμβηση και τα σπορ μπορούν να αποδειχθούν πολύ χρήσιμα. Η σωστή διατροφή και άσκηση συμβάλλουν στην επίτευξη και διατήρηση των κατάλληλων για κάθε άτομο σωματομετρικών χαρακτηριστικών και, κυρίως, του βάρους.
Η ορθολογική έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία με βάση τις συστάσεις των Δερματολόγων συμβάλλει κι αυτή με τη σειρά της στην καλύτερη δυνατή λειτουργία του μυοσκελετικού μεταβολισμού.
Τέλος, ιδιαίτερα σημαντική συμβολή στην πρόληψη κατέχει ο κλινικο-εργαστηριακός έλεγχος, διότι επηρεάζει καθοριστικά τη χρονική στιγμή, τη διάρκεια και το είδος της παρέμβασης.
Έτσι, ο συνδυασμός δεδομένων από το ατομικό ιστορικό (π.χ. ηλικία, φύλο και γενικότερα την ύπαρξη ή μη αιτιολογικών παραγόντων που προδιαθέτουν σε οστεοπόρωση) και κλινικών ευρημάτων καθορίζουν την επιλογή του κατάλληλου συνδυασμού εργαστηριακών εξετάσεων βιολογικού υλικού για την αποτύπωση του μεταβολικού status του μυοσκελετικού. Για παράδειγμα, βασικοί μεταβολικοί δείκτες (επίπεδα συγκεκριμένων μετάλλων, ενζύμων, βιταμινών και ορμονών) θα πρέπει να μετρώνται περιοδικά και τουλάχιστον σε ετήσια βάση, σε όλα τα στάδια της ζωής μας. Κατά περίπτωση, απεικονιστικές μέθοδοι σαν τις απλές ακτινογραφίες και τη μέτρηση οστικής πυκνότητας με DXA επικυρώνουν τη διαγνωστική διαδικασία.
Αν δούμε την οστεοπόρωση ως έκβαση μιας μεταβολικής διαταραχής, η οποία μπορεί να επιβαρυνθεί σε οποιαδήποτε φάση του βίου μας, μάλλον κάποια μορφή πρόληψης θα πρέπει να ξεκινά από τη γέννηση. Για παράδειγμα, βασικοί μεταβολικοί δείκτες, όπως το ασβέστιο, ο φωσφόρος, η αλβουμίνη και η 25 (ΟΗ) βιταμίνη D3, θα πρέπει να μετρώνται περιοδικά και τουλάχιστον σε ετήσια βάση, σε όλα τα στάδια της ζωής μας.
Ο ρόλος της Διατροφής
Διατροφή και μυοσκελετική υγεία συνδέονται στενά μεταξύ τους. Η υγιεινή διατροφή συμβάλλει τόσο στην αποτροπή, όσο και στην αποτελεσματική διαχείριση της οστεοπόρωσης, ενώ σε περιπτώσεις μη σωστής λήψης των κατάλληλων θρεπτικών συστατικών, ο κίνδυνος για οστεοπόρωση αυξάνεται σημαντικά. Η διατροφή μεσογειακού τύπου αποτελεί τον αντιπροσωπευτικότερο τύπο.
Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες τροφίμων, θρεπτικών ουσιών και βιταμινών που θεωρούνται απαραίτητες. Κοινό σημείο όλων είναι η ποικιλία των τροφίμων και η ισορροπία στην κατανάλωσή τους. Έτσι, οι ζωικές και μη πρωτεΐνες, οι υδατάνθρακες, αλλά και τα λιπαρά οξέα (κυρίως ωμέγα),
Ιδιαίτερη σημασία στην ενδυνάμωση των οστών έχουν τα φρούτα και λαχανικά όλων των χρωμάτων, τα ψάρια, το αυγό, τα γαλακτοκομικά, τα μανιτάρια και οι ξηροί καρποί (αμύγδαλα και σε σωστές αναλογίες και συχνότητες, εξασφαλίζουν διατροφική επάρκεια καρύδια ως πηγές ασβεστίου και μαγνησίου αντίστοιχα). Τέλος, σημαντική είναι η συμβολή της επαρκούς ενυδάτωσης στην ομαλή μεταβολική λειτουργία.
Ο ρόλος της Άσκησης
Το οστό ως ζωντανός ιστός ανταποκρίνεται στην άσκηση και καθίσταται ισχυρότερο. Δύο τύποι ασκήσεων είναι σημαντικοί για την οικοδόμηση και τη διατήρηση της οστικής μάζας και πυκνότητας:
1. Ασκήσεις ενδυνάμωσης με ελαφρά και μέτρια βάρη, όπου η αντίσταση του μυοσκελετικού στις βαρυτικές δυνάμεις βελτιώνει τη μυϊκή μάζα και ενισχύει τα οστά.
2. Ασκήσεις ιδιοδεκτικότητας, ώστε να βελτιωθεί το βάδισμα, η ισορροπία, ο συντονισμός των κινήσεων μέσω νευρομυϊκής συναρμογής. Αποτελούν ίσως τον ιδανικότερο τύπο άσκησης σε ηλικιωμένους, κυρίως ευπαθείς και επιρρεπείς στις πτώσεις.
Συμπερασματικά, επειδή στην οστεοπόρωση ευκολότερη είναι η πρόληψη από τη θεραπεία, η τακτική σωματική δραστηριότητα, στα πλαίσια ενός υγιούς τρόπου ζωής, από την παιδική ηλικία, συμβάλλει σε υψηλότερη και βέλτιστη κορυφαία οστική μάζα.
Ωφέλιμα ιχνοστοιχεία και βιταμίνες
Μια πλειάδα βιταμινών, ιχνοστοιχείων και μετάλλων εξασφαλίζουν την ομαλή μεταβολική δραστηριότητα στο μυοσκελετικό. Μεταξύ των σπουδαιότερων συγκαταλέγονται:το ασβέστιο, ο φωσφόρος, το μαγνήσιο, το νάτριο, το βόριο, το φθόριο, το χρώμιο, και ο ψευδάργυρος. η βιταμίνη D3, που είναι απολύτως απαραίτητη για την πρόληψη κι αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης, - κυρίως η 25(ΟΗ)D3, αλλά και η 1,25 (OH)D3. Η ανεπάρκεια ή έλλειψη της «ορμόνης» 25 (ΟΗ) βιταμίνη D3 σχετίζεται άμεσα με οστεοπόρωση, καθώς το «βιομόριο» αυτό αποτελεί σημαντικό μεταβολικό τροποποιητή του μυοσκελετικού. οι βιταμίνες Κ2 και C ενώ νεότερα δεδομένα εστιάζονται στην ευεργετική επίδραση των βιταμινών Β6 και Β12, αλλά και του φυλλικού οξέος.
Πηγή:healthyme.gr
